A Zual Chin Lengmang, Minung 50 Renglo Ithahnak Achuak Cang

Manipur a kaang: Kuki-Zo le Meitei Buainak- India rampi chung news cahmai pawl cu Manipur ramchung buainak le innlo khanghnak nih a cul, an ti.Manipur ram chungah miphunpi in phun thum an um. Rawn khuasa Meitei (ကသည်း), le Tlangcung khuasa Kuki-Zo le Naga an si. Meitei pawl cu an khualipi hmun rawnnak Imphal kiangkap hrawng ah khua an si i an ram milu 53%, milu tam bik phu an si. Nain, Imphal hrawng hmun rawn, Manipur ram dihlak i 10% kauh chung lawngah khua an sa. Hindu biaknak an zul.Kuki-Zo le Naga phu pawl cu tlangram deuh ah khua an sa; an ram i 90% tluk kau ram ngei/hngaktu an si. India cozah theihpimi Tribal phun ah an chiah hna. Khrihfa lawngte an si ve.Kuki-Zo phu chungah cun Kuki, Mizo, Chin le Zomi, le Paite lei vialte Lai hritlai pawl an itel dih; lei ngeitu sinak tribal covo an ngei.Atu lio Manipur hruaitu an CM cu BJP party in Meitei pa a si. Hi pa chan ahhin, Meitei pawl nih tribal phun si khawh venak India cozah sinah an halmi cu pek an timh hna.

Meitei pawl nih tribal sinak (ST-scheduled tribes of Manipur) an co khawh ve ahcun, Kuki-Zo le Naga pawl khuasaknak tlangram ah vawlei cawk le ingeih khawhnak nawl an ngei lai.Kuki-Zo le Naga pawl nih Imphal hrawnghrang ah vawlei ngeih khawhnak nawl an ngei nain, Meitei pawl nihcun Kuki-Zo le Naga pawl tlangram ah vawlei ngeihnak nawl an ngei lo.Manipur ram i mirum lian le mifimthiam tam deuh cu Meitei lawngte an si fawn.Tikah, Kuki-Zo phu nih Meitei pawl i tlangram i vawlei cawknak nawl an ingeih ahcun, kan ram vialte an kan cuh dih lai ti an phaang.

Kuki le Naga pawl khuasaknak tlangram cu a kaupi nain, February ahkhan an cozah nih “reserved area” ti in ram an deet hna. Khuate cheukhat cu an khua ning in hranhram loin ṭhialter an si.
“Phung ninglo khuasa an si” tiah an CM nih a ti ko hna; Langak pawl bang khan si men lai.Mah cucu Kuki le Naga lei nih an duh lo bikmi pakhat a si.Kuki-Zo deuh nih hruaimi sianghleirun bu All Tribal Students’ Union of Manipur (ATSUM) nih Meitei pawl “Scheduled Tribes” i cohlan ve ding cu an doh.Cu tlawmpal ah, Imphal khuapi chung i Tlangmi pawl sakmi Khrihfa biakinn pathum cu cozah nawl lo, phung ninglo in nan sak ti ruangah JCB in an hrawhpiak dih hna.

Biakinn an chimhpiakmi hna, Meitei pawl “Scheduled Tribe” ah telh ve dingin an timhmi tehna, hranhram loin an khuate pawl an ṭhialtermi tehna ruangah Kuki-Zo le Naga phu nih an cozah le Meitei pawl cung i an lungtlinlonak a karh.Meitei leikap zongin an mawh lonak cu a um ve. Tlangmi Kuki le Naga pawl nih Meitei pawl khuasaknak rawn hmunbi ah vawlei ingeih khawhnak nawl an ngei nain, anmah tu nihcun Tlangram ah vawlei ingeih khawhnak nawl an ngei lo.Kawlram lei in phung ninglo in a lut lengmangmi Kuki-Zo cithlah (Teddim Tonzang lei) pawl cu Tlangram ah zalong takin khua an sa kho fawn. Tapung a phunphun an um i rit-hai-sii chaw an let ti in an rem hna lo.

Kawlram a buai hnu ko in, Tlangram chungah phung ninglo a lutmi ralzam pawl an karh i cucu Meitei nih an zenh ziar hna.An biaknak ai dan fawn tikah, phu hnih karlak ah izumh khawh ngaingai cu a um lo, ti si. An Khrihfabu hruaitu pawl nih Tlangram i phung ninglo milut pawl, drug cartels pawl le hramtlai phu pawl cu an dirkamh hna ti in an hmuh hna ning si fawn.Manipur CM N Biren Singh cu an khuapi pakhat Churachandpur timi ah gym an sak tharmi on dingin kal ai tim. An on lai ni ah doh-au pawl nih an khangh. New Lamka timi khua i biachim ding ai timhnak hmunhma zong an nawicawt i an hrawhpiak hna.

Tikah, an CM cu khual zong a tlawng ngam ti lo. Imphal khuapi Meitei pawl nih an pawngkam Kuki-Zo le Naga pawl innlo hrawh le khangh in an ila colh ve. Khrihfa biakinn an khanghpiakmi hna a tlawm bik 17 cu si lai an ti. Tlangmi pawl caah an nunnak a him lo caah sianginn ah an buukter hna. Cu sianginn a vai ibuuktu hna motor vialte an khangh dih. Cuti cun, kam khatlei ah Meitei phu, kam khatlei ah Kuki-Zo le Naga fonh phu ti in an ideng an iphomhpiak hna. A hramthawk ah cun Imphal i Meitei pawl nih khuasual an tuah ka ah an CM nih itheihter loin a um, ti si.

Cuti cun cozah nih curfew 114 phung an chuah. India rampi le Assam ralkap 20,000 nih an luh hnawh hna. “Doh-au buaibai dingin minung nan hmuhmi paoh cu kaap hna uh” tiah an CM nih nawl a pek hna i a daih cu a dai cang. Manipur buainak ah cun a tlawm bik minung 54 an thi. Ho te lei zeizat, hote phu zeizat ti bel media pawl nih an thanh lo; an thin a phawh hoi hna lai ti an phan caah si men lai. Manipur ram ah cun buainak cu a rak chuak tawn ko. Cu buainak hrihhram a tlangpi cu Kuki-Zo le Naga phu pawl nih vawlei an ingeih i Meitei pawl nih uknak an itlaih ve caah si ko, tiah an ti. Tutan ah cun an CM an mawhchiat ngai. CA

Myinmu Peng Lattaukdaw Khua Inn 500 Leng Khanghpiak An Tong, Tualchung Mi Pakhat Nunnak Liam. Sagaing ramṭhen Myinmu peng Lattaukdaw(လက်ထုတ္တော) khua cu SAC ralkap nih May 6 ah luhhnawh in an khangh caah khuachung inn 500 leng a kangh pin ah khua mi pakhat mei kanghnak in a nunnak a liam tiah tualchung mi nih an chim. Inn 600 hrawng khuasaknak Lattaukdaw khua cu SAC ralkap nih an khangh caah inn 500 leng a ciam, inn 80 hrawng lawng a tang cu pin ah tualchung mi Ko Aung Soe(kum 40) cu mei nih a kangh chih caah a nunnak a liam tiah an chim.

Lattaukdaw khua he meng khat tluk aa hlatnak hmun ah tualchung hriamtlai phu le SAC ralkap kar kahdohnak a chuah hnu ah SAC ralkap cu khuachung ah lut in tualchung mi umnak inn an khangh tiah khua mi pakhat nih a chim. SAC ralkap nih khuachung an khangh lio ah a zaam manh lo mi hna cu an tuk velh hna, phone le an thilri zong an chuh hna. Khuachung inn an khangh hnu chunhnu suimilam 2:00 hrawng ah SAC ralkap cu khuachung in an chuak tiah tualchung mi nih an chim. TCP

Minung Nunnak Hi- Minung kan nunnak hi meh chumhnak bel he ai lo ka ti. Meh kan chumh tikah a al he a kha he a thlum he a thak he a thur he tiin a phunphun cawh in kan peih hna. Cu bantuk te cun minung kan nunnak zong hi a si ve. Kan chuah in kan thih tiang kan pawcawm kawlhawlnak caah tiin harsatnak le temtuarnak, ngaihchiatnak le lunglawmhnak, hnangamnak le lungretheihnak, țihphannak le thlalaunak, thlichia lak le tilet lakah tiin harnak a phunphun lakah a țhang i a cawlcangmi kan si. Sihmanhsehlaw kai za cang ka khim cang ti cu a um kho hlei bal fawn lo. Kam khat leiah thil țhalo a tuah lengmang i an rianțuannak kip ah a hlawh a tling lengmangmi hna nih an um peng fawn hoi.

Cun minung kan nunnak hi mawțaw in khual a tlawngmi he kan i lo rih fawn ka ti. Mawțaw chungah cun miphun kip kan i cawh hna. Ruahnak a phunphun, sining a phunphun, ziaza a phunphun tiin mițha he mițhalo he, kan hngalh balmi hna he kan hngalh bal lomi hna he tiah miphun kip in kan i tong hna. Sihmanhsehlaw a donghnak i mawțaw a vun dir tikah cun kan dihlak in kan țum hna i bye bye tiah kutza i chanh buin kanmah le kan lam cio kha zul in kan i țhen țhan hna. Minung nih kan cin thlai rawl hna cu khuasik caan a hung phak cun kan țuan i kan zuun tawn hna. Cu bantukin cun kan nunnak lamthluan ah hin țhatnak siseh, chiatnak siseh kanmah le kan tuahning cio in kanmah cio nih kan zuun ve hna lai.

Caan tampi ah cun thil tampi kan hmuhton hnu lawngah nunnak timi hi kan i fiang. Mi tampi hna cu sual palhnak kan tuah ruang le sunghzatlaknak kan ton hnu lawngah nunnak timi le minung kan nunnak ah zeidah a herh i zeidah a herh lo timi kan hun i fiang țhan tawn. Zei kan tuah hmanh ah ka palh sual lai tiah țihphannak ngei hlah u sih. Țih loin hmai tu ah fong chinchin ko u sih.
Nifatin kan nunnak ah thil țhalo an i tinhmi a tuah kho lengmang i an rianțuannak ah a hlawh a tling lengmangmi hna khi hngar len duh hna hlah u sih. Kan nunnak lamthluan ah ngaihchiat, retheih thabatnak le harsatnak phun kip tong in le vawlei thilrit kha tuar in kan thil rit ko hmanhsehlaw Bawipa hmaiah cun dai tein um ko u sih. Zeidah a tuah lai ti kha lungsau in hngak ko hna u sih mu. Bawipa nih a fale cu a kan philh ballo. Dinnak kha a cat lomi tiva bantukin luanter camcin ko u (Amos 5:24). Salai K. Biak Lian Thawng